Wydanie obywatela obcego państwa przez Polskę jest możliwe tylko w ściśle określonych przypadkach. Ponadto, aby doszło do przekazania obywatela, nie mogą zachodzić tzw. przesłanki negatywne, tj. wyłączające prawną dopuszczalność przekazania.
Negatywne przesłanki ekstradycji określa art. 604 k.p.k., który stanowi, że wydanie jest niedopuszczalne, jeżeli:
1) osoba, której wniosek dotyczy, jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu;
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo gdy ustawa uznaje, że czyn nie stanowi przestępstwa albo że sprawca nie popełnia przestępstwa lub nie podlega karze;
3) nastąpiło przedawnienie;
4) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone;
5) byłoby ono sprzeczne z polskim prawem;
6) zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania wobec osoby wydanej może zostać orzeczona lub wykonana kara śmierci;
7) zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania może dojść do naruszenia wolności i praw osoby wydanej;
8) dotyczy osoby ściganej za popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych.
Ponadto, szczegółowe zapisy umowy o pomocy prawnej, zawarte pomiędzy Polską a innym państwem mogą określać dodatkowe przesłanki negatywne.
Ekstradycja następuje na podstawie umowy zawartej pomiędzy Polską a innym państwem. Dopiero istnienie umowy międzynarodowej o wzajemnej pomocy prawnej uprawnia obce państwo do zwrócenia się do Polski o wydanie jej obywatela, który w danym czasie przebywa w Polsce. Brak takiej umowy pomiędzy Polską, a państwem obcym uniemożliwia wydanie obywatela na wniosek takiego państwa.
W pierwszej kolejności, jeśli osoba której dotyczy wniosek jest osobą podejrzaną, wniosek państwa obcego trafia do właściwej miejscowo prokuratury. Na zlecenie tej jednostki, najczęściej dochodzi do doprowadzenia obywatela obcego państwa do prokuratury, celem przedstawienia mu zarzutu oraz przesłuchania. Następnie, wniosek państwa obcego kierowany jest do właściwego miejscowo Sądu Okręgowego, który decyduje, czy przekazanie danej osoby jest prawnie dopuszczalne, czy nie. Sąd może wówczas orzec również o zastosowaniu tymczasowego aresztowania. W przypadku stwierdzenia prawnej dopuszczalności przekazania i uprawomocnienia się takiego postanowienia, wniosek państwa obcego kierowany jest do Ministra Sprawiedliwości, który wydaje bądź nie wydaje zgody na przekazanie obywatela. Dopiero w przypadku wyrażenia zgody przez Ministra Sprawiedliwości, obywatel obcego państwa może zostać przekazany.
Wskazania wymaga, że stwierdzenie przez Sąd Okręgowy, że przekazanie obywatela obcego państwa jest prawnie dopuszczalne, nie skutkuje automatycznym wyrażeniem przez Ministra Sprawiedliwości zgody na wydanie.
W jednej z prowadzonych przez nas spraw, zostaliśmy ustanowieni dopiero na etapie po wydaniu przez Sąd Apelacyjny postanowienia, utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Okręgowego, stwierdzające prawną dopuszczalność wydania obywatela Białorusi. Jak się okazało, obywatel ten był ścigany w Białorusi wskutek odmowy dostarczenia białoruskim organom ścigania informacji o osobach współpracujących z kandydatką na urząd Prezydenta Białorusi, zamieszczających w social media hasła i wpisy potępiające działanie rządu Białorusi oraz organizujących różnego rodzaju zgromadzenia antyrządowe. W wyniku odmowy współpracy z białoruskimi organami ścigania, obywatel ten został ostrzeżony, że przeciwko niemu zostanie wszczęte postępowanie karne, dotyczące rzekomych czynów sprzed kilku lat. W związku z obawą o oskarżenie w ramach odwetu za odmowę współpracy oraz obawą o niesprawiedliwy proces, obywatel ten postanowił wyjechać do Polski. Po kilkunastu miesiącach został tu zatrzymany i zostały mu postawione zarzuty dotyczące popełnienia przestępstw w latach 2014-2018, jak również został tymczasowo aresztowany.
Oczekując na decyzję Ministerstwa Sprawiedliwości, m.in. złożyliśmy wniosek do Urzędu do Spraw Cudzoziemców o nadanie ww. obywatelowi statusu uchodźcy, w związku z ucieczką z Białorusi w obawie o prześladowanie go z przyczyn politycznych. W toku tego postępowania dostarczono szereg dowodów potwierdzających przyczynę wyjazdu obywatela Białorusi do Polski. Finalnie, Urząd do Spraw Cudzoziemców nadał mu status uchodźcy. Powyższa okoliczność spowodowała, że pomimo prawomocnego orzeczenia stwierdzającego prawną dopuszczalność wydania obywatela Białorusi, Minister Sprawiedliwości wydał postanowienie odmawiające zgody na wydanie ww. obywatela, powołując się na negatywną przesłankę, jaką było nadanie statusu uchodźcy. Na podstawie decyzji Urzędu do Spraw Cudzoziemców, Sąd Okręgowy uchylił stosowanie wobec ww. obywatela tymczasowego aresztowania.
Jak wynika zaś z naszego doświadczenia, wniosków Białorusi o wydanie ich obywateli jest coraz więcej.
Jak wynika chociażby z powyższego przykładu, nie zawsze postanowienie stwierdzające dopuszczalność ekstradycji musi oznaczać, że do wydania obywatela faktycznie dojdzie. Tymczasem, postępowanie, które pozornie mogłoby wydawać się, że jest prowadzone “schematycznie”, finalnie może okazać się dla osoby, której to postępowanie dotyczy zupełnym odwróceniem jego początkowej sytuacji procesowej. W sprawach karnych jest to szczególnie istotne, bowiem często takie sprawy decydują o życiu konkretnej osoby.
Autor
Adam Aniołkowski